«aiuntados en el campo
de Estibaus segun que lo havemos de uso de costumbre de nos juntar...» (Altza, 1390)

Herrera eta xaboi-fabrika, 1851. urtean

Iñigo Landa, Patxi Lazcano

1847an jaio zen, gaur egun Herrerako plaza den tokian, Altzako lehen fabrika modernoa, emakume batek, Josefa Tito Recaldek, altxatutako xaboi-fabrika. Donostiar hori 1802ko apirilaren 9an jaio zen[1], eta 56 urte bete baino lehentxeago hil zen -1858ko martxoaren 18an-, zeukan enpresaburu sena erakutsiz, Francisco Rodríguez Cárdenas senarra 1842an hil ondoren. Une horretan, Josefa Titok, Rodriguezen alargunak eta 10 eta 19 urte bitarteko hiru neska eta bi mutilen amak, ordura arte senarrak zuzendutako merkataritza-negozioen kontrol osoa hartuko du, eta izaera produktibo eta industrialagoa emango die. Horrela, lehen gerra karlista (1833-1840) amaitu ondoren Gipuzkoako lehen industrializazio modernoa bultzatu zuen korrontearekin bat egingo du.

Gizonak nagusi diren enpresa-munduan emakumeak egotea salbuespenezko zerbait da. Alargun izanik, Josefa Tito salbuespen horietako bat izango da. Bere biografia aztertu nahi izan dugu eta enpresari gisa egin duen lana ezagutu nahi izan dugu. Lan hori erraztu egin du hein handi batean, bere jardueraren zati handi bat eskritura publikoetan erregistratuta uzteko ardura izan zuelako. Horri esker, Oñatiko protokoloen artxiboan dokumentuak arakatu ahal izan dugu, lan honen informazio-iturri nagusia baita. Dokumentuak eta horietako batzuen transkripzioa Altzako Tokiko Bilduman kontsulta daitezke.

Emakume honen biografiarako eta xaboi-fabrikarako hurbilketa hori lau atalen bidez egin dugu: Josefa Titoren familia; Francisco Rodríguez eta Josefa Titoren negozioak; Josefa Titoren xaboi-fabrika; eta, azkenik, Hijos de Viuda de Rodríguez.   (gehiago…)  »  

Lagun batzuek ezagutzen ez genuen Polentinoseko kondearen bildumako argazki hau pasa digute. Argazkia Garro zubitik egina dago eta trena Intxaurrondo zeharkatzen erakusten digu, Irunerako norabidean. Trenaren bidearekiko paralelo, tranbiarena dago. Ezkerrean, Mons likore fabrika ikusten da, eta eskuinaldean, landetxe dotoreen artean, Algarbe baserria. Polenteninoseko kondearen beste argazkiak bezala, hau ere estereoskopikoa da, hau da, hiru dimentsiotan ikusteko egina da. Efektu hori lortzeko, argazki makinak begi bakoitzerako argazki bat egiten du, bi argazkiak pittin bat ezberdinak direlarik.

Herrerrako hondartza (1860)

Dokumentu historikoak transkribatzeak kaligrafia bakoitzaren berezitasunen atzean ezkutatuta diruditen datuen irakurketa eta prozesamendua errazten du. Ezinbesteko lana da azterketari eta ezagutzari ateak irekitzeko. Altzako baserrien azterketa historikoaren kasu zehatzari dagokionez, Patxi Lazcano Sorzabal dokumentuak bilatzen eta transkribatzen egiten ari den lanarekin kontatzen dugu gure artean. Orain arte laurogei dokumentu baino gehiago transkribatu ditu, eta dagoeneko eskuragarri daude Altzako Tokiko Bilduman, originalekin batera.   (gehiago…)  »  

1936-05-08 La Voz de Guipúzcoa

Egun hauetan Tokiko Bilduman Altzarekin lotutako eta prentsa idatzian argitaratuak izan diren 1936 eta 1940 urte bitarteko 1.500 erreferentzia baino gehiago katalogatzeko lana bukatu dugu. Udal kronikak, kirolekoak, iragarki ofizialak, propaganda, publizitatea, eskelak… Altxamendu frankistaren aurreko hilabeteetatik gerra amaitu eta Altza Donostiara anexionatu arteko denbora-tarteko gai askotako sorta handi bat.   (gehiago…)  »  

Pandemia eta konfinamendua gorabehera, bizitzaren alde ona distiratzen jarraitzen du, bai alderdi transzendentaletan eta baita xumeenetan ere. Haurtzaroko ibilbideetako gure lagunak gogoratzean zabaltzen dugun irribarrea bezala. Egun hauetan, adibidez, Jesús Cajaravillek Herrerako Sportingek Tokiko Bilduman dituen fitxetan zenbait datu zuzentzeko eta gehitzeko idatzi digu, eta, bide batez, bere klaseko argazki bat bidali digu, Herrerako San Luis-la Salle Ikastetxekoa, gaztetxoa zenekoa.   (gehiago…)  »  

Jose Migel Barandiaranen artxibo pertsonalak herrika ordenatutako ohar etnografikoz osaturiko fitxa bilduma du, eta horien artean Altzari dagozkion 32. fitxa daude. Fitxetan herri bakoitzeko informatzaile bakoitzak Barandiaranek planteatutako galdetegiari emandako erantzunak jasotzen dira. Galdetegia Anuario de Eusko-Floklore aldizkariaren 14. zenbakian (1934), 164-167 orrialdetan, argitaratu zuen “Cuestionario para una investigación etnográfica de la vida popular” izenburupean, eta Altzako informatzaileak, Angel de Echarri apaizak bakarrik 6. atalari erantzun zion, “Instrucción y educación.-  Religión ” atalari.

Angel de Echarri apaizari buruz Francisco Lasa Echarrik emandako erreferentzia fotografikoa baino ez dugu. Bertan, Echarri apaiz ordenatu berria bere familiarekin ikusten da. Galdetegia bere esperientzia eta behaketa pertsonaletatik abiatuta erantzuten du, datu eta iritzi subjektibo interesgarriak emanez. Oharretako batean, Etxarrik dio zortzi urte zirela Herrerako eliza inauguratu zutela, eta, beraz, oharrak 1935. urte aldera idatzi zituela ondoriozta daiteke.

  (gehiago…)  »  

XV. mendean dokumentaturik dagoen Mirasun abizenaren lehen aipamenetik (Joaneta de Mirasun, 1423), mendeetan zehar Mirasun etxearen jabetza familia ezberdinen eskuetatik pasa da. XVI. mendearen amaierara arte jabearen abizena eta etxe izena elkarrekin ibiliko dira, baina iritsiko da une bat non, ziurrenik zorrak direla medio, Mirasundarrek baserria saldu eta abizena-etxea lotura hautsiko den. Horrela, zenbait jaberen segida ikus dezakegu, dokumentazioaren bidez jarrai dezakeguna: 1597, Tomas de Guruzeaga eta Maria Lopez de Guruzeaga; 1630, Pedro de Mirasun; 1714, Jose de Aldabe; 1748, Salvador de Aldabe; azken honek, ezagutzen ez dugun datan, Mirasun salduko dio Jose de Azkarateri. Honen biloba, Josefa Teresa de Azkarate hil zenean, bere alargunak, -Miguel Juan de Barcaiztegui, Donostiako alkatea-, bere emaztearen jabetza zen Mirasun Juan Bautista de Alkizari salduko dio 1806ko abenduaren 30ean.   (gehiago…)  »  

Iaz Garberako argazki erakusketak izan zuen harrera ona ikusita, aurtengorako beste bat prestatu dugu, Altzathlon izenburuarekin. Erakusketak Altzan kirol zaletasunak historian zehar egindako ibilbidea 27 irudiren bitartez erakutsi nahi du, eta Garberan izango da ikusgai, azaroaren 18tik abenduaren 4ra arte.

Aurreko erakusketan bezala, Altzako Tokiko Bilduman jasotako fondotik abiatuta egin da argazkien aukeraketa; kirolarekin lotutako 1.700 argazki baino gehixeago ditu. Oso zaila da hogeita zazpi iruditan laburbiltzea kirol elkarte eta kirolari ezagun guztien ibilbidea, baita egindako kirol jarduera guztiak erakustea ere. Azken horietatik hamabi baino ez dira erakusten. Ibilbide historiko luzeagatik atletismoa, futbola eta pilota nabarmentzen dira, baina erakusketan kirol tradizionalek ere lekua izan dute, hala nola, mendizaletasuna, boloak, herri kirolak eta arrauna, eta arrakasta eta lehiakortasun handiko beste batzuek, eskubaloia, saskibaloia eta txirrindularitza. Ez da kirol minoritarioagorik falta, motokrosa edo tiroa kasu, gure inguruan euren momentua eta lekua aurkitu baitzuten. Muga berberak daude, handiagoak ez badira ere, aipatzeko moduko kirol-elkarte eta kirolari ugarirekin, erakusketan jaso ez direnak. Guztiok ulertzeko konfiantza dugu, eta beste batean muga horiek gainditzea espero dugu.   (gehiago…)  »  

Berriro hauteskunde kanpainan gaude. Azken 40 urteetan, 78ko Erregimeneko hauteskunde prozesuetan, hauteskunde kanpainetan aldaketak oso esanguratsuak izan dira.

Lehen kanpainetan, kartelak eta pankartak espazio publiko guztietan zeuden, mitinek jende asko erakartzen zuten, eta hautagaiak zeuden kaleetan eta herritarrekin harremanetan. Gaur egun, kanpainak birtualak dira, kaletik urrun, ia kartelik gabe, mitinik gabe eta hautagaiekin beren diskurtsoak telebistaren eta sare sozialen bidez zuzentzen.

Aldaketa hori erakusteko, Altzako Tokiko Bildumarako berreskuratu dugu duela 30 urteko Herri Batasunaren mitin baten bideoa, 1989ko Europako Parlamenturako hauteskunde kanpainan. Larratxoko Josu Artetxe plazan egin zen mitina, 1989ko ekainaren 4an. Jon Idigoras diputatuak eta Begoña Garmendia zinegotzi donostiarrak parte hartu zuten, Lurdes Zapirain altzatarrak aurkeztuta.

Irudiaren gainean klik egin bideoa ikusteko