Sarroetako portutik La Herrerara
Patxi Lazcanok Tokiko Bildumarako transkribatu dituen azken dokumentuen artean, 1750ean datatutako bat dago, bereziki interesgarria, lehen aldiz Urumeako Sarrueta portua Herrerarekin eta Pasaiako badiarekin esplizituki lotzen duen froga dokumentala eskaintzen digulako:
“Digo que mis partes como mayorales de los boyerizos, condujeron todos los materiales de madera y tabla desde el Puerto de Sarroeta a la Errera que es en la Playa y Canal del Pasaje ” [1]
Orain arte, Manuel de Larramendiren [2] eta Ricardo de Izaguirreren [3] aipu historiografiko garrantzitsuak besterik ez genituen, Urumearen bidezko egur eta burdin trafikoari eta Pasaiako badiako ontzigintzarekin zuen harremanari buruzko erreferentziak ematen zituztenak, baina esku artean daukagun dokumentu honekin, erreferentzia zehatz honekin zalantza guztiak argitu dira.
Dokumentu hau 1750eko azaroaren 12an datatuta dago eta itsasontzi eraikuntzarako materialen garraioagatik sortutako zor batekin lotutako eskaera judizial bati buruzkoa da. Demandatzaileak altzatarra den Lorenzo de Ibarburu eta Juan de Jauregui dira, eta demandatua Joseph Antonio de Zelarain pasaitarra da.
3.300 zilarrezko erreal arrunten ordainketa eskatzen dute, itsasontzi eraikuntzarako materialak Sarrueta portutik Pasaiako hondartza eta kanalean dagoen La Herrerara, garraiatzeagatik.
Demandatzaileek, itzainen maiordomoak bezala, egur eta ohol materialak garraiatu zituzten Simon Phelipe de Zelarain eta anaiek 1718 eta 1719 artean erregeren aginduz eraikitako hiru gerrako itsasontzientzat. Ondoren, dokumentuak dioenez, “Frantziako Armadak” erre zituen. Demandatzaileen arabera, dagoeneko 21.042 zilarrezko erreal jaso zituzten, baina adostutako zenbateko osoa 24.342 errealekoa zen, eskatzen dituzten 3.300 errealak falta zirelarik.
Joseph Antonio de Zelarainek, Simonen seme eta oinordekoak, kontuak doitu zituen demandatzaileekin bere aitaren heriotzaren ondoren. Simon Zelarainek, hil aurretik, zorra onartuko zukeen. Joseph Antoniok demandatzaileei zenbateko osoko ordainagiria eskatu zien Errege Ogasunarekin kontuak likidatzeko (1734), baina demandatzaileek, “jornalari pobreak” bezala deskribatuta, ordainketaren atzerapenagatik kalte larria alegatzen dute.
Demandatzaileek Joseph Antonio de Zelarainek zin egin dezala eskatzen dute, eta zor dagoena ordaintzeko agindua eman diezaiotela, froga aurkezteko prest agertuz demandatuak gertakariak ukatzen baditu. Behin-behineko ebazpenean, auzitegiak eskaera Joseph Antonio de Zelaraini helaraztea erabakitzen du.
Lorenzo Ybarburu Aldave altzatarrari buruz esan dezakegu San Martzial parrokian bataiatu zutela 1679ko irailaren 9an. Juan eta Dorothearen semea zen, 1674ko abuztuaren 24an San Martzialen ezkondu zirenak. Lorenzo Ana Añavitarterekin ezkondu zen 1712ko azaroaren 21ean, eta 1755eko apirilaren 6an hil zen.[4]
Altzako Tokiko Bilduman Lorenzo Ibarbururi buruzko hainbat erreferentzia ditugu, Errenteriako Udal Artxibo Historikotik datozenak, eta Ángel Calvok jasotakoak.
Lehena 1735eko azaroaren 23koa da. Lorenzo eta Pedro Ibarburu anaiek, Altzako bizilagunak, Errenteriako kontzejuari eskatzen diote 300 sagardo karga eraman ahal izatea sagardoen bigarren txandan saltzeko.[5]
Hurrengo erreferentzietan ontzigintzarako zuraren negozioetan erabat inplikatuta ikus dezakegu. 1741eko urriaren 18an, Lorenzo eta Pedro Ibarburu anaiek, Altzako bizilagun den Domingo de Echeverria Amorederekin batera, eta Errenteriako Jose de Oiarzavalek Errenteriako alkateari Artxipi eta Egiluze terminoetan erremataturiko zur batzuk mozteko baimena eskatzen diote, Caracasko Gipuzkoako Errege Konpainiarekin bost itsasontzirentzako beharrezko zura hornitzeko konpromisoa hartu baitzuten eta 1743ko martxora arte ezingo baitute zuraz baliatu.[6]
Hilabete gutxi geroago, 1742ko urtarrilaren 17an, altzatar protagonista berberekin, Lorenzo, bere anaia Pedro eta Domingo de Echeverriak, Errenteriako alkateari onartzen diote Errenteriako galtzada hondatu dutela, Caracasko Errege Konpainiarako zura garraiatzeagatik.[7]
Lorenzo de Ibarrolaren eta kidearen 1750eko eskaera judizialak, materialen garraioari eta ontzigintzari buruzko informazio duen dokumentu sorta interesgarri hau ixten du, Altzaren historiarentzat baliotsua.
***
ERREFERENTZIAK
[1] Lorenzo de Ibarburu eta Juan de Jaureguiren eskaera Joseph Antonio de Zelarainen aurka, itsasontziak eraikitzeko materialen garraioaren zenbatekoa erreklamatuz, Sarrueta Portutik Herrerara, 1750-11-12. Gipuzkoako Artxibo Orokorra AGG-GAOCOECI3426. Altzako Tokiko Bilduma L24038
[2] LARRAMENDI, Manuel: Corografía o descripción general de la muy noble y leal Provincia de Guipúzcoa (1754an argitaratua): “…y en alas o gabarras chatas y anchas suben la vena para las herrerías del Urumea y bajan el hierro labrado a San Sebastián, y hoy los anclotes y anclas, piezas cada una de 74 a 76 quintales, como son las que se han labrado este año pasado. Baja también de tierra adentro el maderamen necesario para los bajeles al puerto de Hernani, y de aquí por el río hasta más abajo de Astigarraga, y de allí por tierra hasta la Herrería del Pasaje.”
[3] IZAGUIRRE, Ricardo: El Urumea y los puertos donostiarras : en torno a los orígenes de San Sebastián. 17. or. “Por todo genero de maderamen de construcción de casas, sin distinción de pieza alguna, debe llevar dicho arrendador cinco maravedís de vellón por cada codo reducido a sesenta y cuatro onzas de grueso siendo la conducción desde el puerto de Hernani al de Santa Catalina o al llamado de Sarroeta en Loyola“, 1731ko dokumentu baten aipamena eginez.
[4] Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoa: Lorenzo Ybarrola.
[5] Errenteriako Udal Artxiboa (EUA), A58, fol. 371. Altzako Tokiko Bilduma A4678
[6] EUA, A64, fol. 281. Altzako Tokiko Bilduma A4694
[7] EUA. A65, fol. 17. Altzako Tokiko Bilduma A4696
Mapa: Sarruetatik Herrerarainoko bidea, Marrus eta Garberatik. Donostiaren eta bere inguruen planoaren xehetasuna (1852). Biblioteca Virtual de la Defensa. Altzako Tokiko Bilduma, L22778
Ibarburu (2009)
Ibarburu (1987)
