«aiuntados en el campo
de Estibaus segun que lo havemos de uso de costumbre de nos juntar...» (Altza, 1390)

Iñigo Landa

Maiatza amaitzear dagoela gogora ekarriko dugu hilabete honekin erlazionaturik dagoen antzinako ospakizun bat: maia-festa.

Udaberriko festa hau Afrodita ederraren garaietan errotuta dago eta oso ezagunak izan dira Europa osoan. Altzan soilik XVII. mendean daukagu dokumentatuta. Leku batetik bestera aldaerak badaude ere festa hau, gutxi gorabehera, honetan datza: maiatzaren hasieran batez ere, baina baita hilabetean zehar edo, Altzaren kasuan bezala, San Joan eguenean ere, neska gazteak, ‘maiak’, talde batean biltzen dira eta haien artean erregina aukeratzen dute. Maien erregina, apaingarriekin edertua, aldare moduko batean kokatzen dute jendearen ikusgai. Erregina eserita dagoen bitartean, maiak, lore-koroez apaindurik, kantatu, dantzatu eta diru-bilketan aritzen dira.

Hona ekarri ditugun aipamenetan ikus dezakegunez, Altzan neska taldeak Herrerako ontziraleku ondoan zegoen guruztokian eta plazan biltzen ziren diru-bilketak egiteko, eta haien inguruan ‘eragozpen’ asko sortu behar ziren, agintariek festa debekatzeko arrazoiei erreparatzen badiegu.

Donostiako udalaren aktetan bi aipamen hauek agertzen dira:

1605-04-25: “Parecieron al Ayuntamiento Juan Ramus de Laparada y con el Nicolas de Arçaq chipi, vecino de la tierra de Alça, y dixieron, que para las neçesidades  que se ofeçian a la iglesia de la dicha tierra de Alça, las conbenia aber comodidad de recoger alguna limosna, para el suplemento y remedio de la dicha necesidad. Lo qual, se pudiera açer con una demanda de la Maya, en el lugar y puesto, junto a la ermita del humilladero de la Herrera como otros años se abía acostumbrado, por lo qual pidieron y suplicaron a sus mercedes… les diesen licencia para ello.”

“Lo cual les denegaron y esto por caussa de algunos yncobenientes que se abían ofrecido los años passados, de aber las dichas demandas de Mayas, por lo cual se abía impedido, que no las hubiesse para ebitarlos.”

1621-04-30: “Juan Perez de Arzac, maiordomo de San Marzal, de la tierra de Alza, pidió lizenzia para poner la maya, que se acostumbra en la Plaza de dicha tierra el día de San Juan.”

“Le concedieron y mandaron poner por Rexistro“.

San Martzial parrokiaren kontu liburuetan ere aurkituko dugu ohitura horrekin loturiko hainbat aipamen, adibidez, Herrerako neskek egindako diru-bilketen idazpenak edo, beste hau, 1687. urtekoa, erosketa baten berri ematen diguna: “Item seis reales para panderos que hice traer de Pamplona para las mozas de Herrera.”