“Nuestra Señora de Hua” naoa (1598)
Iñigo Landa Ijurko
Simancaseko Artxiboan 1598ko dokumentu interesgarri bat gordetzen dute, Ubako ermitako Ama Birjinaren izena duen ontzi bati buruzkoa: “Nuestra Señora de Hua” naoa. Dokumentuak Albaolak duela gutxi Ondartxon eraiki eta uretaratu duen San Juan ontziaren erreplikaren antzeko neurriekin egin den ikuskapen ofiziala eta tonaje-ziurtagiria jasotzen du.[1]
Ontziaren jabea eta eraikitzailea Antonio de Okendo (1577-1640) gaztea da, garai hartan itsas kapitain arrunta eta Donostiako bizilaguna. Izen bereko Armadako almirante jenerala izango zenaren osaba. Okendok bere kontura eraiki zuen ontzia Donostiako ontzioletan, eta agiri horrekin itsasontziaren ezaugarriak ziurtatzea nahi zuen, Espainiako Koroak tamaina handiko ontzien eraikitzaileei ematen zizkien errege-laguntzak lortzeko.
“Nuestra Señora de Hua” izena eman zion ontzi berriari, San Martzial parrokiaren jurisdikziopean zegoen Ubako ermitaren ama birjinaren izena. Ermita jatorriz Engomez maiorazkoarena zen, baina herentzien bidez Oquendo leinuaren esku geratu zen XX. mendera arte, Miguel de Oquendo y San Millan-ek 1688. urtean sortu zuen San Millan markesgoaren jabetzapean.
Ikuskapen ofiziala 1598ko irailaren 13an egin zuen Antonio de Urquiola jeneralak, “Superintendente de fábrica de navíos y plantíos” kargua zuenak. Urkiola Bordalabordako errege ontziolak zuzentzeaz gain, ontzigileei maileguak emateaz arduratzen zen.[2]
Dokumentuak ontziaren ezaugarri teknikoak ziurtatzen ditu: luzera: 50 ukondo ken 1/6; zabalera: 17 ukondo eta 1/4; altuera: 10 ukondo eta 1/4. Dokumentuak adierazten du Christobal de Barrosek erabiltzen zuen ukondo erreala erabili zela, ukondo bakoitzeko 0,575 metro ingurukoa. Horrela, gutxi gorabeherako neurriak, metrotan, honako hauek izango lirateke gutxi gorabehera: luzera 28,75 m; zabalera 9,92 m; altuera 5,89 m. Proportzio horiek garaiko galeoietan ohikoak dira, eta luzera/zabalera erlazioa 3:1 ingurukoa da.
San Juan itsasontziak 28 metroko luzera, 7,5 metroko zabalera eta 6 metroko altuera ditu, “Nuestra Señora de Hua” ontziaren antzekoak, zabaleran izan ezik. Horri esker, Okendoren ontziaren gutxi gorabeherako irudia egin dezakegu.
Bi itsasontzi horien artean zegoen ezberdintasun handiena beraien eginkizunean datza: San Juan baleontzi bat zen, eta Nuestra Señora de Hua, berriz, gerra-ontzi bat. Hauek ziren bere armamentua eta ekipamendua:
- Burdinurtuzko artilleriako 11 pieza
- 5 kintal bala eta 7,5 kintal bolbora
- 21 mosketa eta 3 arkabutz
- 36 txuzo eta 34 erredola
- Beharrezko aparailu, kandela, kable, aingura eta txalupa guztiak
Ontzi berria Ubako Amaren izenpean jarriz, Okendok nabigazioan eta batailan Ama Birjinaren babesa izatea bilatzen zuela pentsa daiteke. Birjina babesle gisa, ordea, Ubako Ama ezagunagoa da tradizionalki, etxeko txikienei lo egiten laguntzeko eskea jasotzeagatik. Lo Oneko Ama bezala ezaguna, duela gutxi arte Mendekoste Pazkoko astelehenero egin da ermitarako erromeria. Gure inguruko sinestunek erromeria horretara eramaten zituzten urte horretan jaiotako haurrak Ama Birjinaren irudiari musu ematera, lo hobeto egiten lagun diezaien. Gaur egun eliza ortodoxoaren esku dago ermita.
***
Erreferentziak:
- [1] Simancaseko Artxibo Nagusia, Ogasuneko Kontularitza Nagusia, XVII Atala - Soldataren kontularitza, 397.2 Azpiatala - Bigarren Seriea, L 8 Signatura, 1 Pieza, 6 Folio. Jatorrizko dokumentua hemen eta transkripzioa hemen.
- [2] LANDA, Iñigo; ECHEVESTE, Juan Carlos: “Ontzigintzarako haritz-landatzeak Altzan XVI. mendean“, on Estibaus (2025-07-15). Ikus: “Ontzigintza Altzan, zertzelada batzuk“, in Estibaus (2024-04-12).
- 1. irudia: Ubako Ama Birjinaren irudia. (Argazkia: Joxerra, 1987).
- 2. irudia: Ubako ermita. (Argazkia: Ángel Calvo, 2001)
- 3. irudia: Grabatua: “Plancius Taking A Sight”, 1592. Egilea: Theodoor Galle
- 4. irudia: San Juan ontziaren uretaratzea (Argazkia: Javier Colmenero, Noticias de Gipuzkoa)
- 5. irudia: Ubako erromeria. (Argazkia: Ángel Calvo, 2003).
