«aiuntados en el campo
de Estibaus segun que lo havemos de uso de costumbre de nos juntar...» (Altza, 1390)

Iparragirre-Errota (1. ir.)

Iñigo Landa, Juan Carlos Echeveste

Errenteriako kontzejuko akten artean, 1529ko irailaren 7an egindako erregimentu arrunteko akta bat dago, Juan Perez de Arriaga altzatarrak, Arriaga etxearen jabeak, aurkeztutako idazki bat jasotzen duena. Molinao aldean errota bat eraiki nahi zuen bere lurretan. Hitzez hitz honela dio: “queria hedificar e faser vn molino en sus tierras que tenia junto al braço de mar que ba del Pasaje a Molinao e avia de tomar el agoa del dicho braço de mar e pasar la presa en la base del braço de mar…“. [1]

Dokumentu horrek Altzak historian zehar izan dituen sei errotetatik marea-errota izan den bakarra aipatzen du, Maubernet, Malbernet, Albernat, Abernat, Iparragirreren errota, eta, oraintsuago, Aberneta, egungo Eskalantegi kaleko altzatarren aldean zegoena. [2]   (gehiago…)  »  

Santa Barbara 60. hamarkadan

Antxon Alfaro

60ko hamarkadaren hasieran, Donostiako Garibai kaleko jesuiten egoitzan bizi zen Aita Ignacio Larrañagak lan “humano-espirituala” [1] hasi zuen Santa Barbara eta Erroteta auzune berrietako familiekin. Berarekin  Mariako Kongregazioetako donostiar gazte talde batek kolaboratzen zuen, horien artean Lola Valverde, Matxun Lilly, María Unceta o Juan José Lizuain “Juantxi”.

Aita Larrañaga familiekiko alderdi espiritualenez arduratzen zen bitartean, gazte talde horrek auzoko neska-mutilei zuzendutako aisialdiko jarduerak egiten zituen. Ostegun arratsaldeetan, eskolarik ez zegoenez, Altzako Alkateordetzara eramaten zituzten, eta bertan pintatu, marrazkiak egin, jolastu edota eskulanak egiten zituzten.   (gehiago…)  »  

Santa Bárbara y Roteta (F. Iranzo)

Antxon Alfaro

Centauro eta Gazte-Leku gazte elkarteen historia txikiak Santa Barbara eta Erroteta auzune altzatarren garapenari estuki lotuta daude, baita Jesusen Lagundiko ordena erlijioso katolikoari, jesuitak bezala ezagutzen direnei ere.

1951. urtean, Santa Barbara auzunea eraikitzeko proiektuarekin, Altzako eremu horren hirigintza-garapenari ekin zitzaion. [1] Sustatzailea José Gurruchaga izan zen eta proiektuaren diseinua Pablo Zabalo arkitektoari enkargatu zion. Eraiki zen lehena A blokea izan zen. U forma zuen, eta XIX. mendean jada existitzen zen eraikuntza-eredu bat errepikatzen zuen, corrala etxeak, langileei zuzendutakoak. [2] Lehen familiak, horietako asko Extremadurako edo Gaztelako migratzaileak, 50eko hamarkadaren erdialdean hasi ziren etxebizitza berrietan bizitzen.   (gehiago…)  »  

1933an, 1931ko Konstituzioa onartu ondoren, hauteskunde-lege berri bat onartu zen, eta, beste berrikuntza batzuen artean, bozkatzeko adina 23 urtera jaitsi zen, eta, lehen aldiz, emakumeen botoa sartu zen gure historian. 1934an argitaratu zen ofizialki Hauteskunde Erroldaren zerrenda eguneratua. Zerrenda horretan honako datu hauek ematen dira: sekzioko hurrenkera-zenbakia, hauteslearen abizenak eta izena, sexua, adina, helbidea, lanbidea, eta irakurtzen eta idazten dakien. Lerro hauetan, errepublikar garaiko hauteskundeen soziologiari begiratuko diogu [1], eta garai hartan altzatarrek zuten dedikazio profesionalari erreparatuko diogu.

Erregistratutako lanbideen aukera oso zabala da, zerbitzuetan, merkataritzan eta industrian oinarritutako ekonomia duen hiri-gizartearen isla. Izendapen batzuk generikoak dira, eta beste batzuk, berriz, guztiz zehatzak, sailkapena zailduz. Beraz, lanbideak kidetasunaren arabera taldekatzearen alde egin dugu, erregistro kopuruaren arabera ordenatuz eta emakumeek aitortutako lanbideak nabarmenduz. Guztira 2.934 hautesleko lanbideak dira, horien % 53,03 gizonezkoak. [2]   (gehiago…)  »  

Ion Urrestarazu Parada

El 1 de octubre de 1922, en un San Sebastián sumido en un ambiente festivo, sucedía de manera relativamente discreta, sin pompa ni fausto, la inauguración del Reformatorio de menores de Uba.

De izq. a dcha.: Aldecoa, el Rey , el gobernador civil, Pavía y Echevarría Torres. Guerequiz/LVG.

  (gehiago…)  »  

Etxeak, kaleak, auzoak 1936

1936ko udal-erroldak datu interesgarri asko eskaintzen ditu (helbidea, izen-abizenak, sexua, jaioteguna eta jaioterria, okupazioa, etab.), baina oraingo honetan lehenengoarekin geldituko gara, Altzako bizilagunen eta egoiliarren bizilekuen helbideen informazioarekin. [1]

Errolda egiteko oinarrizko dokumentua «Inskripzio-orria» da. Etxebizitza bakoitzeko familiaburuak aurkeztu behar zuen, berea eta 1935eko abenduaren 31n gaua etxean eman zutenen guztiena, bertan zeudenak eta baita aldi baterako kanpoan zeudenena ere. Orrian kalearen, plazaren, edo etxearen izena adierazten da, bai eta atariaren zenbakia, solairua, baita logelen eta oheen kopurua ere, hala badagokio. Ondoren, errolda egiteko, orriak auzoen, kaleen eta etxeen arabera ordenatzen dira, eta jarraian zenbakitu egiten dira, inskripzio-orrien datuak erroldan kopiatzeko.

Altzako errolda zazpi auzotan antolatuta dago: “Casco de la Villa de Alza”, 143 biztanlerekin; “Barrio de San Marcos”, 246 biztanle; “Barrio de Sarrueta”, 540 biztanle; “Barrio de Miracruz”, 1.314 biztanle; “Barrio de Herrera”, 2.051 biztanle; “Barrio de Buenavista”, 535 biztanle; eta “Barrio de Molinao”, 1.147 biztanle. Denera, 5.976 bizilagun erroldatuak.   (gehiago…)  »  

Iñigo Landa, Juan Carlos Echeveste

Juanatxone Molinaoko baserri xume bat da, eta XVI. mendearen amaieratik dugu haren berri. Bere historiak berezitasun bat du: bi mendez baino gehiagoz, eta 1653an jabeak, Juan de Layda Villaviciosa Inkisizioaren komisarioak egindako testamentu-xedapen baten bidez, baserriak sortutako errentak Donibaneko dontzeila umezurtz pobreak ezkonsariekin hornitzera bideratu ziren.

Gizarte tradizionalean, emakumeek etorkizunera begira izan zitzaketen bizi-proiektuak ezkontzara edo erlijio-bizitzara mugatzen ziren. Horretarako, neskaren familiak ezkonsari bat emateko moduan egon behar zuen, gero senarraren edo komentuaren esku uzteko. [1] Dotea biltzea, noski, ez zegoen neska guztien eskura, eta ezkontzeko geratzen zitzaien bideetako bat ongintzako erakunde batera jotzea zen, hau da, “dontzeila pobre umezurtzak egokitzeko” obra pia batera, erruki ekintza batera, alegia.

Altzan praktika horren bi adibide baino ez ditugu ezagutzen, bata Maria Manuela Ibarbururena [2] eta bestea Juanatxone baserriarena.   (gehiago…)  »  

Edificio nº 13 de Los Boscos (1967)

Antxon Alfaro

Los Boscos auzunearen hastapenetan eta sorreran egin dugun ibilbidearekin amaitzeko, auzo berriaren inguruan lehen urteetan sortu zen kultur eta kirol arloari erreparatuko diogu.

Los Boscos auzunearen diseinuan elementu bereizgarri bat, inguruan eraiki ziren gainerako auzuneekin alderatuta, proiektuan komunitate berrirako zenbait zerbitzu jasotzea izan zen. Eskola edo dendez gain, eraikin batean ere erabili zen guztia, 13. zenbakia, bai dotazio erlijiosoetarako, garaiko giroarekin bat etorriz, bai kulturarako eta aisialdirako ere. Beheko solairuan eliza zegoen, lehen solairuan gizarte-lokala, bigarren solairuan zinema, gainean kaputxinoen etxea eta azken solairuan gimnasio bat. Horri esker, gune horiek elementu garrantzitsuak izan ziren gizarte-, kultura- edo kirol-dinamizazioan, bai Los Boscoseko biztanleentzat, bai ingurukoentzat.

  (gehiago…)  »  

Patxi Lazcano, Iñigo Landa

Cuarta Via, 1935 aldera (Arg.: Portuko Agintaritza)

Cuarta Via izenarekin ezagutzen dira XIX. mendearen amaieran Pasaiako Portuko Sustapen Sozietateak Antxoko kaiko zabalgunean, Buenavistako egungo Erlojuaren kaian, Altzan eraikitako lehen bi etxadiak.

Cuarta Via etxeen lehen aipamena Pasaiako Portuko Sustapen Sozietatea desegiteko eskrituran dago, 1885eko urriaren 6an. Eskritura horretan, gainera, Sustapen Sozietatearen izenean erregistratutako jabetzak Pasaiako Portuko Sozietate Nagusiari eskualdatzen zaizkio, besteak beste:

  (gehiago…)  »  

1812ko Konstituzioa

Aurreko sarreran ikusi genuen bezala, 1812ko Konstituzioaren proklamazioak bidea ireki zion Altzaren independentziari. Bi urte beranduago, absolutismoaren itzulerak prozesua moteldu zuen, 1820ko urtarrilaren 1ean Riegoko altxamendu militarraren arrakastari esker, Konstituzioa berriro indarrean jarri zen arte. Horrela, altzatarren segregazioren aldeko ahaleginak biziberritu egin ziren eta ia bi urteren buruan lortu ere, 1821eko urriaren 29an.

Bi urte inguruko epe horretan, Altzaren eta Donostiaren arteko gatazkak, funtsean, Udal konstituzionalak ezartzeko hauteskunde-prozesuaren eta Milizia Nazionalen osaketaren ingurukoak izan ziren.   (gehiago…)  »