«aiuntados en el campo
de Estibaus segun que lo havemos de uso de costumbre de nos juntar...» (Altza, 1390)

Iñigo Landa, Juan Carlos Echeveste

Juanatxone Molinaoko baserri xume bat da, eta XVI. mendearen amaieratik dugu haren berri. Bere historiak berezitasun bat du: bi mendez baino gehiagoz, eta 1653an jabeak, Juan de Layda Villaviciosa Inkisizioaren komisarioak egindako testamentu-xedapen baten bidez, baserriak sortutako errentak Donibaneko dontzeila umezurtz pobreak ezkonsariekin hornitzera bideratu ziren.

Gizarte tradizionalean, emakumeek etorkizunera begira izan zitzaketen bizi-proiektuak ezkontzara edo erlijio-bizitzara mugatzen ziren. Horretarako, neskaren familiak ezkonsari bat emateko moduan egon behar zuen, gero senarraren edo komentuaren esku uzteko. [1] Dotea biltzea, noski, ez zegoen neska guztien eskura, eta ezkontzeko geratzen zitzaien bideetako bat ongintzako erakunde batera jotzea zen, hau da, “dontzeila pobre umezurtzak egokitzeko” obra pia batera, erruki ekintza batera, alegia.

Altzan praktika horren bi adibide baino ez ditugu ezagutzen, bata Maria Manuela Ibarbururena [2] eta bestea Juanatxone baserriarena.   (gehiago…)  »  

Iñigo Landa

Manuel de Arriaga Portugalgo Errepublikako lehen presidentea izan zen 1911 eta 1915 artean. 1840an jaio zen Horta-ko (Azoreak, Portugal) familia aristokratiko batean, eta 1917an hil zen Santos-o-Velhon (Lisboa), presidente kargua utzi eta gutxira.

Familiaren zuhaitz genealogikoak Altzako Arriaga oinetxearen eta, zehazki, 1625ean jaiotako Salvador de Arriagaren ondorengo zuzena egiten dio. Salvador de Arriaga Baionara joan zen bizitzera, eta han Maria de Iribarrenekin ezkondu zen. Senar-emazte horiengandik Juan de Arriaga jaio zen 1652an, eta Faial uhartera (Azores, Portugal) joan zen kontsul frantziar gisa. Han Catarina de Brum da Silveirarekin ezkondu zen, uharteko lehen kolono flandestarren (Brujas) ondorengo familia baten alaba.   (gehiago…)  »  

Donostiako Udalak Altzaren ondare historiko eta kulturalekin zerikusia duen guztiaren degradazio sistematikoarekin jarraitzen du. Orain Mercader izenari tokatzen zaio, kirol azpiegitura eraikiko duten lekuaren izena, haiek Merkear bezala “normalizatu” nahi dutena. Merkear, Mercaderren ahozko forma laburtua da, oinetxeren izen eta familia abizen altzatarra, Erdi Aroaren amaieratik gaur egun arte dokumentatua eta, honezkero, hemen, Estibausen aipatu duguna.

Baina haiek ezjakinarena egin nahi dute, eta ahal duten guztia egiten dute altzatarrak ezjakinak izan daitezen. Izen historiko hori lurperatu nahi dute, baserriaren lurrak AP-8ko hondakinen zabortegiaren azpian lurperatuta geratu diren bezalaxe. Udal horren ohiko praktika da. Bi adibide baino ez. Arriaga oinetxearen lurren gainean, Harria parkea eraiki zuen; Aduriz oinetxearen lurren gainean, Auditz-Akularren garapen urbanistikoa du proiektatuta. Mercader, Arriaga, Aduriz… ordez Merkear, Harria, Auditz… normalizatuz, Altzaren nortasun historikoari beste lur-palada bat ematen diote.

Ibilbidea (wikiloc)

Datorren larunbatean Platako itsasargia bisitatzera joango gara eta hara joatea pentsatu genuen momentuan bertan Guardaplata eta bere jatorrizko izena, Pordeplat etorri zitzaigun burura ibilaldiaren abiapuntu gisa, bien deituren artean dagoen itxurazko antzagatik.

Itsasargia 1855. urtean eraiki zutenean Plata izena zergatik jarri zioten zehazki ez dakigu, baina seguruenik izena marinelei zor diegu. Izan ere, itsasoko jendeak horrela deitzen die eta kostaldeko horma handi eta zapalei, Pasaiako portuaren bokalean dauden eta itsasargia eraiki zuten bezalakoei.

  (gehiago…)  »  

Iñigo Landa

Azken udalbatzaren gai zerrendan “Hiriko kale batzuei euskarazko izena ematea” izenburuko puntua zegoen batzarraren onarpenaren zain, baina hain juxtu honen inguruan sortutako ika-mika izan zela medio, bertan behera geratu zen batzarra. Gertatutakoa adierazgarria da, beste behin agirian uzten baititu eguneroko herrigintzan dauzkagun keriak. Zer erabakitzen den eta erabakiak nola hartzen diren, hortxe arazoaren gakoa. Gu ere ez gaude ados hartutako eta hartu nahi diren zenbait erabakirekin, -ezta hartu diren moduarekin, baina hori beste baterako utziko dugu-, eta ohar hauen bitartez gure arrazoiak plazaratu nahi ditugu.

“Casanao” izenarekin hasita, udal gobernuak “Kasanao” idazkera onartu nahi du eta sozialistek emendakina aurkeztu zuten ‘gaztelaniazko Casa Nao” mantentzearen alde. Casanao Erdi Arotik ezagutzen dugun etxe izena eta abizena da eta bere esanahia garbia da: etxe berria. Casanao idazkerak gaskoi itxura du, -’Molinao’ bezalaxe-, baina XVIII. mendera arte ez da finkatu erabilera hori eta ordurarte ohikoena Casanueva izan da (’Casanova’ ere bi alditan agertzen zaigu). Hortaz, udaletxeko zerrendetan agertu izan diren ‘Casa Nao’, ‘Casas Nao’ eta ‘Nao-Etxe’ desegokiak izan dira, eta oraingo zerrendan onartu nahi duten ‘Kasanao’ ere bai. Euskaltzaindiaren Onomastika batzordeak 1998. urtean onartutako “Donostia Hiriko izendegia. Irizpideak eta erabiltzeko arauak” dokumentuan, 3. orrialdean, forma ihartutzat hartzen du toponimo hau eta espreski aipatzen du ‘Casanao’ grafiarekin.   (gehiago…)  »  

Arrizar eta Arriberri auzuneen izena idazteko formari buruzko iritzia eskatu digute, ahaztu gabe Harria parkearen izena ere horiekin erlazionaturik dagoela.

Historia aldetik ikusita, inongo zalantzarik ez dago. Jatorrizko izena ARRIAGA da, egungo parkearen goialdean zegoen oinetxearena. Horrela agertzen da dokumentu guztietan lehen aipamenetik, 1456. urtean, XX. mendera arte (1). Arriaga oinetxearen lurretan eraikitako etxeen eskrituretan ere jatorrizko forman agertzen da idatzita.

Aldaeren inguruko nahasmena, beraz, berria da eta Arriaga izenaren ahoskerak zerikusi izan du. Izan ere, bertakoek hitz egiterakoan ARRIYA deitu izan diogu baserriari, euskal hiztun batentzat batere arrotza ez den forma bat. Hizkuntzalari batek esplika ditzake arazorik gabe Arriaga > Arriyaga > Arriya aldaketak, arruntak baitira gure hizkeran: ‘egun guztiyan alkiyan eserita’ edota ‘Astiarra’ Astigarraga esateko. Inor gutxiri okurrituko zaio Astigarraga herriarentzat Astiarra aldaera ofiziala egitea, baina Altzan bai, Donostiako udalaren eskutik. Adibidez, Aduriz oinetxearen kasuan, ‘Auditz” ahoskeraren aldaerari eman dio ofizialtasuna, gaur egun arte iraun duen mendeetako jatorrizko formari bizkarra emanez. Arriaga kasura itzuliz, Donostiako udalak Arriaga > Arriya bilakaerari koska bat estuago egin dio eta oinetxearen orubean egin zuten parkeari, azak ontzeko, HARRIA izena jarri zion.   (gehiago…)  »  

Iñigo Landa

Joan den maiatzean Donostiako udal gobernuaren ordezkariek Añarbeko baso erreserba izendatu berria ezagutarazteko kanpainaren berri eskaini zuten. Balio handiko inguru horrek goi mailako babesa merezi zuen eta azkenean naturzaleen elkarteei eta erakundeei esker lortu da. Zorionekoak gara, beraz, etorkizunean leku eder horrekin gozatzen jarraitu ahal izango baitugu. Alabaina, notizia horrek zapore mikatza ere utzi digu. Izan ere, Añarbeko erreserbaren alde donostiarra Altzabasoa da, baina Donostiako udalak Errekabeltz izenarekin ordezkatu du, Altzabasoan dagoen erreka baten izenarekin.

Leku izenak desagerrarazi, desitxuratu, aldatu… Altza Donostiara bildu zutenetik behin eta berriro errepikatu egin den praktika tamalgarria. Donostiako udaletxean buruak aldatzen dira, baina praktikak ez. Elorza-Letamendiaren garaian ondarea “babesteko” eta auzoak banatzeko idatzi ziren bi dokumentuei, adibidez, indar osoa eman die egungo gobernuak eta, horrela, Altzan geratzen zaigun ondareak gero eta babesa gutxiago dauka (ikusi joan den maiatzeko Estibausen) eta Herrera bezalako auzoak hiru auzotan zatituta jarraitzen du.

Orain Altzabasoa izena desagerrarazi dute, eta beldur gara ez dela horretan geratuko. Banatu duten foiletoan, “Donostia eta Errenteria arteko mugarriak” aurkituko ditugula ibilaldian esaten dute. Udal buru horiek konturatzen direnean mugarri horietan zizelkatuta dagoena Altzaren “A” dela, eta ez Donostiako “SS”-ak, kenaraziko dituzte. Gurean Murphyren legeak agintzen baitu erremediorik gabe: zerbait gaizki joan badaiteke, gaizki joango da. Bestela, zaudete piska batean.

Iñigo Landa

Julimasene 1965 (T. Paulis)

Mas abizena hortzetik hortzera dabil egun hauetan Kataluniako politikaren karira; baina Mas abizena Altzan ere errotuta geratu da, ezkutatuta bada ere, baserri ezagun baten izenean. Baserri hori Herrerako Julimasene da, Monseko bidean dagoena eta autopistaren ezpondan ia zintzilik geratu dena.

Julimaseneren jatorrizko izena Floresta da eta XVI. mendean agertzen da lehen aldiz dokumentazioan, 1512. urtean hain zuzen ere, eta 1805. urtera arte ez dugu gaur egun ezagutzen dugun Julimasene izen aldaerarekin aurkituko. Aldaketaren arrazoia aurkitzeko 1719. urtera jo behar dugu. Urte hartan Berwickeko dukeak Donostiaren setioan triskantza eta kalte handiak egin zituen eta kalte horien ebaluazioa jasotzen duen dokumentuan aurkituko dugu arrazoia ulertzeko bidea. Dokumentu horretan Altzako etxe eta baserrien zerrenda luzea agertzen da, bakoitzak jasandako kalteen balioarekin batera, baita Julimasene ere: “Casa llamada Julian Mas y su pertenecido“. Ez dakigu zein zen Julian Mas hori, baina “-enea” euskal atzizkiak Floresta izena ordezkatu zuen Julimasene Julian Mas izeneko norbaiten etxea zela adierazten digu zalantzarik gabe.

(Kalteen ebaluazioa jasotzen duen dokumentua irakurtzeko hemen)

Altzako Estibaus izena, gure inguruetako beste izen asko bezala, Gaskoinian dauka bere jatorria, Landetako departamentuan gaur egun Estibeaux idazkerarekin ezagutzen den herrian, hain zuzen ere. Estibeaux, Estivaus gaskoineraz, Dax-etik Orthez-era doan errepide ondoan dago, albo batean dagoen 95 metroko muino baten gainean. Muino horri La Motte deitzen diote, muino natural bat batzuen iritziz, beste batzuen ustez Akitaniako antzinako maisuek eraikia. Bertatik dagoen ikuspegia oso zabala da eta Chalosseko gainontzeko mendixkak ikus daitezke.   (gehiago…)  »  

Juan Carlos Mora

En Altza estamos acostumbrados a ser ignorados en muchos y variados temas. En lo que al mundo cultural se refiere, junto a la triste situación en la que se hallan nuestros equipamientos culturales, hay que mencionar la falta de proyectos culturales ilusionantes y atractivos para los vecinos, que miramos con sana envidia los actos, eventos y dotaciones culturales de otros barrios, anunciados a bombo y platillo por la corporación municipal como fruto de una ambiciosa política cultural. Para nuestros gestores parece que la solución para la comunidad altzatarra, que cuenta con varios miles de habitantes con inquietudes, sensibilidades y aficiones por lo menos, tan plurales y exigentes como las del resto de la ciudadanía, pasa por construir Tomasene. El tiempo da o quita la razón, pero no parece que su apertura solucione las carencias en materia de ocio y cultura de las que adolece Altza y que a la larga, sólo contribuyen a aletargar la conciencia crítica de una sociedad.   (gehiago…)  »